Osmanlı Devletinde Fetva
Disiplinlerarası ve Tematik İslam Tarihi seminerlerinin on ikincisi Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Sayın Yrd. Doç. Dr. Talip AYAR’ın “Osmanlı Devletinde Fetva” adlı sunumu ile 22 Mayıs Pazartesi 17.00 da gerçekleşmiştir. Talip Ayar Hocamız doktora tezi olarak yaptığı bu çalışmasında konunun belirlenmesinden planlama, araştırma ve yazma aşamasına kadar pek çok hususu dinleyicilerle paylaşmıştır. Çalışmaya başlangıç olarak Meşihat Makamı’nın sabit bir mekana kavuştuğu 1826 yılını belirlemiş ve Şeyhülislamlığın kaldırıldığı 1922 yılına kadar bu kurumu incelemiştir. Öncelikle çalışmasında fetvanın tanımını yapıp tarihi seyrini ortaya koyarak Osmanlı hukukundaki yerini tespit etmeye çalışmıştır. Ardından fetvanın kurumsal hali olan Fetva Eminliğini, görevli kategorilerini, önemli isimlerini bizlerle paylaşmıştır. Çalışmasının amacının Fetva Eminliği’nin belirlenen dönem içerisindeki yapısını ve işleyişini ortaya koymak olduğunu belirtmiştir. Araştırmasında Arşiv Belgelerini, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi ve Şer’iyye Sicilleri Arşiv Belgelerini, Devlet Salnamelerini, Düsturları kaynak olarak kullanmıştır. Hocamıza göre Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Şeyhülislam Zenbilli Ali Cemali Efendi’nin yaşlılığı sebebiyle fetva hizmetini yerine getirememesi üzerine Mehmet Muhyittin Efendi bu göreve tayin edilmiş ve ilk fetva emini olarak kurumun önemli ismi olmuştur. Bu kurumun ortaya çıktığı ilk dönemlerde şeyhülislamlar gerek kişisel mazeretleri ve gerekse görev sebebiyle makamdan uzak kaldıklarında onların adına fetva hizmetini fetva eminleri yürütmüştür. Zamanla fetva taleplerinin artması ve şeyhülislamların idari-siyasi mekanizma içerisindeki yetki ve sorumluluk alanlarının genişlemesi, kendilerine fetva konusunda yardımcı olacak görevlilerin bulunmasını zorunlu hale getirmiştir. Fetva Eminleri bu gereksinimleri karşılamak üzere tayin edilmiş ve fetva konusunda ikinci adam rolünde bulunmuşlardır. Bu rol başlı başına bir yetkiyi ifade etmeyip fetvanın hazırlanıp Şeyhülislama arzı hususunda aktif bir rol olmuştur. Sayın Hocamız sözlerini Osmanlı Devleti’ndeki Fetva Eminliği kurumunun bugünkü Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kuruluna tekabül ettiğini belirterek sonlandırmıştır.
